Sanskrit Sloka text in Devanagari, Gujarati, Kannada, Telugu , and English

||om tat sat||

સુન્દરકાંડ.
અથ પંચપંચાશસ્સર્ગઃ||

લંકાં સમસ્તાં સંદીપ્ય લાંગુલાગ્નિં મહાબલઃ|
નિર્વાપયામાસ તદા સમુદ્રે હરિસત્તમઃ||1||
સંદીપ્યમાનાં વિધ્વસ્તાં ત્રસ્તરક્ષોગણાં પુરીમ્|
અવેક્ષ્ય હનુમાન્ લંકાં ચિંતયામાસ વાનરઃ||2||

સ|| મહાબલઃ હરિસત્તમઃ લંકાં સમસ્તાં સંદીપ્ય તદા સમુદ્રે લાંગૂલાગ્નિં નિર્વાપયામાસ||સંદીપ્યમાનાં વિધ્વસ્તાં ત્રસ્ત રક્ષોગણાં લંકા પુરીં આવેક્ષ્ય વાનરઃ ચિંતયામાસ||

The mighty Hanuman having burnt whole of Lanka then tried to put off the fire on his tail in the ocean. Seeing the destroyed and burning city of Lanka as well as the panic stricken Rakshasas, Vanara started thinking.

તસ્યાભૂત્ સુમહાંસ્ત્રાસઃ કુત્સા ચાsત્મન્યજાયત|
લંકાં પ્રદહતા કર્મકિંસ્વિત્કૃતમિદં મયા||3||
ધન્યાસ્તે પુરુષશ્રેષ્ઠા યે બુધ્યા કોપમુત્થિતમ્|
નિરુન્થન્તિ મહાત્માનો દીપ્તમગ્નિમિવાંભસા||4||

સ|| તસ્ય મહાન્ ત્રાસઃ અભૂત્ |આત્મનિ કુત્સા ચ અજાયત| લંકાં પ્રદહતા મયા ઇદં કિંસ્વિત્ કર્મ કૃતં||તે પુરુષશ્રેષ્ઠાઃ મહાત્મનઃ ધન્યાઃ યે ઉત્થિતં કોફં બુદ્ધ્યા નિરુન્ધન્તિ દીપં અગ્નિં અંભસા ઇવ||

A great fear overtook him within in his mind. Self-reproach was felt. ' By burning Lanka what did I do ?'. Those who put out the rising anger by their wisdom like a burning fire is put out by water, are blessed. They are best of men and great souls.

ક્રુદ્ધઃ પાપં ન કુર્યાત્કઃ ક્રુદ્ધો હન્યાદ્ગુરૂનપિ|
ક્રુદ્ધઃ પરુષયાવાચા નરઃ સાધૂનધિક્ષિપેત્||5||
વાચ્યા વાચ્યં પ્રકુપિતો ન વિજાનાતિ કર્હિચિત્|
નાકાર્યમસ્તિ ક્રુદ્ધસ્ય નાવાચ્યં વિદ્યતે ક્વચિત્||6||
યઃ સમુત્પતિતં ક્રોધં ક્ષમયૈવ નિરસ્યતિ|
યથોરગસ્ત્વચં જીર્ણાં સ વૈ પુરુષ ઉચ્યતે||7||

સ|| કૃદ્ધઃ કઃ પાપં ન કુર્યાત્ | કૃદ્ધઃ ગુરૂન્ અપિ હન્યાત્ | કૃદ્ધઃ નરઃ પરુષયાવાચા સાધૂન્ અધિક્ષિપેત્||પ્રકુપિતઃ કર્હિચેત્ વાચ્યાવાચ્યં ન વિજાનાતિ | કૃદ્ધસ્ય અકાર્યં ન અસ્તિ|અવાચ્યં ન વિદ્યતે||ઉરગઃ જીર્ણાં ત્વચં યથા યઃ સમુત્પતિતં ક્રોધં ક્ષમયા એવ નિરસ્યતિ સઃ વૈ પુરુષઃ ઉચ્યતે||

' What sin the angry will not perform. The angry one will kill even the masters. The angry will insult good people with harsh words. An angry one will not know what can be said and what cannot be said. For the angry one there no act that is barred. No word that cannot be said. Like a snake sheds its skin, the one who drives away the rising anger with tolerance he alone is called a truly wise man'.

ધિગસ્તુ માં સુદુર્બુદ્ધિં નિર્લજ્જં પાપકૃત્તમમ્|
અચિન્તયિત્વા તાં સીતાં અગ્નિદં સ્વામિઘાતુકમ્||8||
યદિ દગ્ધ્વાત્ ઇયં લંકા નૂનમાર્યાઽપિ જાનકી|
દગ્ધા તેન મયા ભર્તુર્હતં કાર્યમજાનતા||9||
યદર્થમયમારંભઃ તત્કાર્યમવસાદિતમ્|
મયા હિ દહતા લંકાં ન સીતા પરિરક્ષિતા||10||

સ|| તાં સીતાં અચિન્તયિત્વા અગ્નિદં સ્વામિઘાતુકં સુદુર્બુદ્ધિં ઇવ નિર્લજ્જં પાપકૃત્તમં મામ્ ધિક્ અસ્તુ||ઇયં લંકા દગ્ધા યદિ આર્યા જાનક્યાપિ દગ્ધા | અજાનતા મયા ભર્તુઃ કાર્યં હતં||યદર્થં અયં (કાર્યં) આરંભઃ તત્ કાર્યં અવસાદિતં| લંકાં દહતા મયા સીતા ન પરિરક્ષિતા||

' Fie on me who without thinking about Sita set fire ( to Lanka) , betraying my master, with wicked mind and without shame. If this Lanka is burnt then respectable Janaki is also burnt. Without realizing I have destroyed master's mission. The purpose for which this was started that ( purpose) was destroyed. I burnt Lanka without saving Sita'.

ઈષત્કાર્ય મિદં કાર્યં કૃતમાસીન્નસંશયઃ|
તસ્ય ક્રોદાભિભૂતેન મયા મૂલક્ષયઃ કૃતઃ||11||
વિનષ્ટા જાનકી ન્યૂનં ન હ્યદગ્દઃ પ્રદૃશ્યતે|
લંકાયાં કશ્ચિદુદ્દેશઃ સર્વા ભસ્મીકૃતા પુરી||12||

સ|| ઇદં કાર્યં ઈષત્કાર્યં કૃતં આસીન્ન ક્રોદાભિભૂતેન મયા તસ્ય મૂલક્ષયઃ કૃતઃ સંશયઃ ન || નૂનં જાનકી વિનષ્ટા| લંકાયાં કશ્ચિત્ ઉદ્દેશઃ અદગ્દઃ ન પ્રદૃશ્યતે હિ | સર્વાઃ પુરી ભસ્મી કૃતા ||

' This is a small work done. With anger generated I destroyed the root of my achievement. Surely Janaki was lost. There is no place that is not burnt in Lanka. All of the city is burnt'.

યદિ તદ્વિહતં કાર્યં મમપ્રજ્ઞા વિપર્યયાત્|
ઇહૈવ પ્રાણસન્ન્યાસો મમાપિ હ્યદ્ય રોચતે||13||
કિમગ્નૌ નિપતા મ્યદ્ય અહોસ્વિદ્બડબામુખે|
શરીરમાહો સત્ત્વાનાં દદ્મિ સાગરવાસિનામ્||14||

સ|| મમ પ્રજ્ઞા વિપર્યયાત્ તત્ કાર્યં વિહતં યદિ મમાપિ ઇહૈવ પ્રાણસન્યાસઃ અદ્ય રોચતે||અદ્ય અગ્નૌ નિપતામિ | અહોસ્વિત્ બડબામુખે અહો શરીરં સાગરવાસિનાં સત્ત્વાનાં દદ્મિ||

' If because of my stupidity that mission was destroyed , then it is proper that I should also sacrifice my life here itself. Shall I jump in the fire. Shall I jump in the mouth of the submarine fire or offer my body as the food for the sea creatures'.

કથં હિ જીવતા શક્યો મયા દ્રષ્ઠું હરીશ્વરઃ|
તૌ વા પુરુષશાર્દૂલૌ કાર્યસર્વસ્વઘાતિના||15||
મયા ખલુ તદે વેદં રોષદોષાત્પ્રદર્શિતમ્|
પ્રથિતં ત્રિષુ લોકેષુ કપિત્વમનવસ્થિતમ્||16||

સ|| કાર્યસર્વસ્વઘાતિના મયા જીવિતા હરીશ્વરઃ દ્રષ્ઠું કથં વા શક્યઃ | પુરુષશાર્દૂલૌ તૌ વા ( કથં વા શક્યઃ)||મયા રોષદોષાત્ ત્રિષુ લોકેષુ પ્રથિતં અનવસ્થિતં તત્ ઇદં કપિત્વં પ્રદર્શિતં ખલુ||

' Having destroyed the whole mission how can I see the king of Vanaras. Or even the two tigers among men. Because of my yielding to fault of rising anger , I have exhibited the instability of the mind of monkeys, known in the three worlds'.

ધિ ગસ્તુ રાજસં ભાવં અનીશમનવસ્થિતમ્|
ઈશ્વરેણાપિ યદ્રાગાન્ મયા સીતા નરક્ષિતા||17||
વિનષ્ટાયાંતુ સીતાયાં તાવુભૌ વિનશિષ્યતઃ|
તયોર્વિનાશે સુગ્રીવઃ સબંધુર્વિનશિષ્યતિ||18||

સ|| અનીશં અનવસ્થિતં રાજસં ભાવં ધિક્ અસ્તુ | યત્ ઈશ્વરેણ અપિ મયા રાગાત્ સીતા ન રક્ષિતા||સીતાયાં વિનષ્ટાયાં તૌ વુભૌ વિનશિષ્યતઃ | તયોઃ વિનાશે સબન્ધુઃ સુગ્રીવઃ વિનશિષ્યતિ |

' Fie upon the uncontrollable unstable excitable nature. Though powerful, I could not save Sita because of my anger. If Sita is destroyed those two will die. Their loss will result in the loss of Sugriva and all relatives '.

એતદેવ વચઃ શ્રુત્વા ભરતો ભ્રાતુવત્સલઃ|
ધર્માત્મા સહશતૃઘ્નઃ કથં શક્ષ્યતિ જીવિતુમ્||19||
ઇક્ષ્વાકુ વંશે ધર્મિષ્ઠે ગતે નાશમસંશયમ્|
ભવિષ્યન્તિ પ્રજાઃ સર્વાઃ શોકસન્તાપપીડિતાઃ||20||

સ|| એતત્ એવ વચઃ શ્રુત્વા ભ્રાત્રુવત્સલઃ ધર્માત્મા સહશત્રુઘ્નઃ જીવિતું કથં શક્ષ્યતિ||ધર્મિષ્ટે ઇક્ષ્વાકુવંશે નાશં ગતે સર્વાઃ પ્રજાઃ અસંશયં શોકસંતાપપીડિતાઃ ભવિષ્યંતિ||

' Hearing those words about a loving brother, the righteous one along with Shatrughna will perish. When the righteous Ikshvaku race perishes, all the people will be tormented by grief and remorse. No doubt '.

તદહં ભાગ્ય રહિતો લુપ્ત ધર્માર્થ સંગ્રહઃ|
રોષદોષપરીતાત્મા વ્યક્તં લોકવિનાશનઃ||21||
ઇતિ ચિન્તયતઃ તસ્ય નિમિત્તાન્યુપપેદિરે|
પૂર્વમપ્યુપલબ્દાનિ સાક્ષાત્ પુનરચિન્તયત્||22||

સ|| તત્ ભાગ્યરહિતઃ લુપ્તધર્માર્થસંગ્રહઃ રોષદોષપરીતાત્મા અહં વ્યક્તં લોકનાશનઃ|| તસ્ય ઇતિ ચિન્તયિતઃ સાક્ષાત્ પૂર્વં અપિ ઉપલબ્ધાનિ નિમિત્તાનિ ઉપપેદિરે પુનઃ | સઃ અચિન્તયત્ ||

' Then I am the unfortunate one who failed to secure Dharma and Artha, who overwhelmed by anger is the cause of the destruction of the world'. While he was thinking like this, good omens as in the past appeared before him. He started thinking

અથવા ચારુ સર્વાંગી રક્ષિતા તેન તેજસા|
ન નશિષ્યતિ કલ્યાણી નાગ્નિ રગ્નૌ પ્રવર્તતે||23||
ન હિ ધર્માત્મનઃ તસ્ય ભાર્યા મમિત તેજસઃ|
સ્વ ચારિત્રાભિગુપ્તાં તાં સ્પ્રષ્ટુમર્હતિ પાવકઃ||24||

સ|| અથવા ચારુ સર્વાંગી સ્વેન તેજસા રક્ષિતા | કલ્યાણી ન નશિષ્યતિ | અગ્નિઃ અગ્નૌ ન પ્રવર્તતે || ધર્માત્મનઃ અમિત તેજસઃ તસ્ય ભાર્યાં સ્વચારિત્રાભિગુપ્તાં તાં પાવકઃ સ્પ્રષ્ટં ન અર્હતિ હિ||

' Or else the lady of beautiful limbs is saved by her own brilliance. The auspicious lady cannot perish. Fire cannot burn fire. The wife of the righteous one. a man of immense glory, who is protected by her own chastity cannot be touched by the fire'.

નૂનં રામ પ્રભાવેન વૈદેહ્યાઃ સુકૃતેન ચ|
યન્માં દહનકર્માઽયં નાદહાદ્દવ્યવાહનઃ||25||
ત્રયાણાં ભરતાદીનાં ભ્રાતૄણાં દેવતા ચ યા|
રામસ્ય ચ મનઃ કાન્તા સા કથં વિનશિષ્યતિ||26||
યદ્વા દહનકર્માઽયં સર્વત્ર પ્રભુરવ્યયઃ|
નમે દહતિ લાંગૂલં કથ માર્યાં પ્રદક્ષ્યતિ||27||

સ|| દહનકર્મા અયં હન્યવાહનઃ મામ્ ના દહત્ | ઇતિ યત્ નૂનં રામપ્રભાવેણ \ વૈદેહ્યાઃ સુકૃતેન ચ||યા ભરતાદીનાં ત્રયાણાં દેવતાઃ ચ રામસ્ય મનઃ કાન્તા સા કથં વિનશિષ્યતિ ||યદ્વા સર્વત્ર પ્રભુઃ અવ્યયઃ અયં દહનકર્મા મે લાંગૂલં ન દહતિ અર્યાં સીતાં કથં પ્રદક્ષ્યતિ||

This fire which consumes, which carries the oblations did not burn me. This is surely because of the power of Rama and the good deeds of Vaidehi. The one who is goddess for Bharat and the three , who is the dear one of Rama , how can she perish. If the fire which burns everything has not burnt my tail, how can he burn Sita ?.

પુનશ્ચાચિન્તયત્તત્ર હનુમાન્વિસ્મિતસ્તદા|
હિરણ્યનાભસ્ય ગિરેર્જલમધ્યે પ્રદર્શનમ્||28||
તપસા સત્યવાક્યેન અનન્યત્વાચ્ચ ભર્તરિ|
અપિ સા નિર્દહેદગ્નિં નતા મગ્નિઃ પ્રદક્ષ્યતે||29||

સ|| તદા હનુમાન્ વિસ્મિતઃ જલમધ્યે હિરણ્યનાભસ્ય ગિરેઃ પ્રદર્શનં તત્ર પુનઃ અચિન્તયત્||તપસા સત્યવાક્યેન ભર્તરિ અનન્યત્વાચ્ચ સા અગ્નિં નિર્દહેત્ અપિ તાં અગ્નિઃ નપ્રદક્ષ્યતિ||

Then Hanuman thought of the appearance of mountain Hiranya Nabha in the middle of the ocean, a wonderful phenomenon. 'By virtue of her asceticism , adhering to truth, devotion to her husband, she may even burn (others) , but cannot be burnt'.

સ તથા ચિન્તયં સ્તત્ર દેવ્યા ધર્મપરિગ્રહમ્|
શુશ્રાવ હનુમાન્ વાક્યં ચારણાનાં મહાત્મનામ્||30||
અહો ખલુ કૃતં કર્મ દુષ્કરં હિ હનૂમતા|
અગ્નિં વિશ્રુજતાઽભીક્ષ્‍ણં ભીમં રાક્ષસવેશ્મનિ||31||

સ|| તત્ર તથા દેવ્યાઃ ધર્મપરિગ્રહં ચિન્તયન્ સઃ હનુમાન્ મહાત્મનાં ચારણાનાં વાક્યં શુશ્રાવ||રાક્ષસવેશ્મનિ આભીક્ષ્નં ભીમં અગ્નિં વિસૃજતા હનુમતા દુષ્કરં કર્મ કૃતં ખલુ અહો||

As he was thinking so, he heard the words of the great Charanas . " In the Rakshasa palaces extremely fierce fire was spread by Hanuman , a marvelous task has been accomplished".

પ્રપલાયિત રક્ષઃ સ્ત્રીબાલવૃદ્ધસમાકુલા|
જનકોલાહલાધ્માતા ક્રન્દન્તીવાદ્રિકન્દરે||32||
દગ્ધેયં નગરી સર્વા સાટ્ટપ્રાકારતોરણા|
જાનકી ન ચ દગ્ધેતિ વિસ્મયોઽદ્ભુત એવ નઃ||33||

સ|| પ્રપલાયિત રક્ષઃ સ્ત્રીબાલવૃદ્ધસમાકુલા જનકોલાહદ્માતા આદ્રિકન્દરે ક્રન્દન્તી ઇવ|| (અયં ) નગરી સર્વા સાટ્ટપ્રાકારતોરણા દગ્ધા | જાનકી ન દગ્ધા ઇતિ| નઃ વિસ્મયઃ અદ્ભુત એવ||

Crowded with children women and old ones running , the city was loud with wails of Rakshasas , it was as if the city was wailing. "This city of Lanka along with its ramparts and arches is burnt. But Janaki is not burnt. It is surprising and wonderful".

સ નિમિત્તૈશ્ચ દૃષ્ટાર્થૈઃ કારણૈશ્ચ મહાગુણૈઃ|
ઋષિવાક્યૈશ્ચ હનુમાન્ અભવત્પ્રીતિમાનસઃ||34||

સ|| સઃ હનુમાન્ દૃષ્તાર્થૈઃ નિમિત્તૈઃ મહાગુણૈઃ કરણેશ્ચૈવ ઋષિવાક્યૈશ્ચ પ્રીતિમાનસઃ અભવત્ ||

Then with appearance of omens , proofs seen, and the words of sages giving good tidings Hanuman became happy at heart.

તતઃ કપિઃ પ્રાપ્ત મનોરથાર્થઃ
તામક્ષતાં રાજસુતાં વિદિત્વા|
પ્રત્યક્ષતઃ તાં પુનરેવ દૃષ્ટ્વા
પ્રતિપ્રયાણાય મતિં ચકાર||35||

સ|| તતઃ કપિઃ પ્રાપ્તમનોરથાર્થઃ તાં રાજસુતાં અક્ષતાં વિદિત્વા તાં પુનરેવ પ્રત્યક્ષતઃ દૃષ્ટ્વા પ્રતિપ્રયાણાય મતિં ચકાર||

Then the Vanara having achieved the cherished goal , knowing that the princess is not burnt, thought of departing after seeing Sita.

ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્રામાયણે આદિકાવ્યે વાલ્મીકીયે
ચતુર્વિંશત્ સહસ્રિકાયાં સંહિતાયામ્
શ્રીમત્સુન્દરકાંડે પંચપંચાશસ્સર્ગઃ ||
Thus ends the Sarga fifty five of Sundarakanda in Ramayana the first poem ever composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki.

||ઓમ્ તત્ સત્||

 

 

 

 

 

 

 

 

||ઓમ્ તત્ સત્||